Het verhaal van twee Luikse kandelaars
In onze zilvercollectie bevinden zich twee bijzondere kandelaars in Louis XV-stijl, afkomstig uit Luik. Op het eerste gezicht lijken ze een identiek paar, maar wie beter kijkt, ontdekt een fascinerend verhaal vol details, geschiedenis en onverwachte wendingen.
Altijd in paren
In de 17e en 18e eeuw werden kandelaars nooit als losse stukken gemaakt, maar altijd in paren of zelfs grotere sets. Een enkele kandelaar kwam oorspronkelijk dus niet voor. Dat maakt het extra bijzonder dat deze twee kandelaars – die zoveel op elkaar lijken – toch géén echt paar vormen.
Het keurmerk en de prins-bisschop
De keurmerken op de voet van beide kandelaars zijn bijna identiek. Niet verrassend, want in Luik werd het zilver gekeurd naar de regerende prins-bisschop. In dit geval gaat het om Charles d’Oultremont, die van 1764 tot 1772 aan de macht was. Beide kandelaars dragen ook dezelfde jaarletter: een G, wat staat voor 1770.
Maar waar zit dan het verschil? In het meesterteken van de zilversmid:
Kandelaar 1: GD met kroon – Guillaume Dengis, werkzaam van 1764 tot 1814.
Kandelaar 2: GH met kroon – Georges Louis Sébastien Henrotay, werkzaam van 1763 tot 1805.
“Een subtiel verschil, maar wel cruciaal.”
Gravures en gewicht: status in zilver
Kandelaar 1 draagt een opvallende gravure: 14 Onc 13 ½ est. plus een eigenaarsmerk B.L.. Dit is een gewichtsnotatie. In de 18e eeuw zat de waarde vooral in het zilver zelf; het arbeidsloon maakte slechts 10 à 15% van de totale waarde uit.
1 Onc = 30,7 gram
1 est = 1/20 Onc = 1,535 gram
De gravure komt overeen met een gewicht van 450,52 gram. En precies dat blijkt te kloppen: de kandelaar weegt 419,91 gram en de bijbehorende boebeche (kaarsenschotel) nog eens 30,61 gram.
Belast door Napoleon
Kandelaar 2 heeft nóg een bijzonder kenmerk: in 1807 is hij opnieuw gestempeld in Luik, als bewijs dat de eigenaar een belasting in zilver betaalde – opgelegd door niemand minder dan Napoleon Bonaparte om zijn leger te financieren.
Waarde: paar versus enkel stuk
Waarschijnlijk zijn de kandelaars door vererving ooit samengebracht en later weer gescheiden. Helaas werd er onvoldoende gelet op gravures en meestertekens.
Een écht paar Luikse Louis XV kandelaars: waarde ca. €15.000,-.
Een losse kandelaar: slechts ca. €1.500,-.
Een kostbare vergissing dus.
Samenwerking tussen zilversmeden
Toch levert deze “verwisseling” ook inzichten op. Door beide kandelaars te vergelijken, blijkt dat zilversmeden vaak elkaars modellen en mallen gebruikten. De kandelaar bestaat uit 6 à 7 gegoten onderdelen; de mallen waren uniek en verraden de herkomst.
Na onderzoek:
Guillaume Dengis werkte samen met de Maastrichtse zilversmid Johannus Andreas l’Herminotte.
Georges Louis Sébastien Henrotay deed zaken met Servatius Becker, eveneens uit Maastricht.
Het is aannemelijk dat het grotere Luik de oorspronkelijke mallen in bezit had, maar zekerheid ontbreekt.
✨ Zo vertellen twee bijna identieke kandelaars het grote verhaal van status, macht en vakmanschap in de 18e eeuw.
